Theses metadata

“Data exchange” service offers individual users metadata transfer in several different formats. Citation formats are offered for transfers in texts as for the transfer into internet pages. Citation formats include permanent links that guarantee access to cited sources. For use are commonly structured metadata schemes : Dublin Core xml and ETUB-MS xml, local adaptation of international ETD-MS scheme intended for use in academic documents.

Export

Creator:	Đelović, Deda, 1967- (aut. code: 00745 - E-CRIS.CG)
Title:	Istraživanje faktora uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije
Copyright date:	2005
Trajni link:	https://phaidra.ucg.ac.me/detail_object/o:1628?tab=0#mda
Pregled teze:
Download link:
Select license:	Autorstvo-Nekomercijalno 3.0 Srbija (CC BY-NC 3.0)

Academic metadata

Theses Type:	Phd. theses
Academic Expertise :	Tehnicko-tehnološke nauke
Academic Title:	doktor nauka - mašinsko inženjerstvo
University:	Univerzitet Crne Gore
Faculty:	Mašinski fakultet
Group:	Studijski program Mašinstvo

Other Theses Metadata

Title translated:	A research of influential parameters on coefficient of port machinery effective utilization
Publisher:	[D. Đelović]
Format:	PDF/A (111 listova)
Other responsibilities:	Bulatović, Miodrag, 1947- (mentor)
Other responsibilities:	Stanivuković, Dragutin (član komisije)
Other responsibilities:	Perović, Milan, 1939- (član komisije)
Other responsibilities:	Burić, Milorad, 1953- (član komisije)
Other responsibilities:	Arsovski, Zora (član komisije)
Abstract:	Nivo kvaliteta lućke usluge je u velikoj mjeri uslovljen vrijednostima parametara upravljanja sredstvima lučke mehanizacije. Prethodna konstatacija se posebno odnosi na produktivnost u procesu pretovara kao jednu od ključnih komponenti kvaliteta lućke usluge (i mjere zadovoljstva korisnika usluga). Uvođenje produktivnosti rada u optimalno podaičje podrazumijeva, između ostalog, i studiozan pristup analizi parametara koji je determinisu. Navedena činjenica, uloga luka kao čvorišta transportnih lanaca roba i značaj koji sredstva lučke mehanizacije generalno imaju u lučkom sistemu, bile su osnovne podloge za odluku da se pokrene istraživanje parametara upravljanja sredstvima lučke mehanizacije (koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava), kojeje predmet ovog Rada. U POGLAVLJU 1. su detaljnije analizirani faktori koji su, u dominantnoj mjeri. »uslovili« izbor tematike Rada. Tri su glavne grupe tih faktora Prva je proizašla iz rezuttata autorovih razmatranja modela procesa pružanja lućkih usluga i utvrđene činjenice da produktivnost rada u procesu pružanja lučkih usluga (jedna od glavnih karakteristika kvaliteta lućke usluge) zavisi i od vremena efektivnog angažovanja sredstva. Oruga grupa faktora svoje ishodište ima u literatumim izvorima, gdje se, pored precizne definicije samog pojma efektivan (efektivan = stvaran, istinski, koji je zaista ostvaren, izvršen), mogu pronaći i odrednice da koeficijenl efektivnog iskorišćenja omogućava realno sagledavanje iskorišćenja sredstva lučke mehanizacije. Konaćno, treća grupa faktora uticaja da sadržina Rada bude upravo onakva kakva slijedi proizilazi iz brojnosti očekivanih pozitivnih efekata primjene rezultata istraživanja, sa naučnog i stručnog aspekta, i potrebe provjere hipoleze da vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja ne predstavljaju samo prosti odnos komponenti vremena, već da su uslovljene određenim faktorima uticaja. U ovom Poglavlju je. zatim, izvršena sistemab'zacija pristupa problemabci istraživanja koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava u dostupnim literatumim izvorima. Korišćena je u tu svrhu: literatura iz oblasti upravljanja osnovnim procesom rada u lukama. literahjra koja se odnosi na eksploataciju sredstva lućke mehanizacije i literabjra koja se odnosi na iskorišcenje proizvodne opreme. Rezimirajući rezultate razmatranja koji su sadržani u dostupnoj literaturi, konstatovana je činjenica da je istraživanju koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizadje posvecena nedovoljna pažnja i da je očigledan izostanak pristupa koji koeficijent efektivnog iskorišćenja posmatra kao rezultat korelacije određenog skupa upravljačkih parametara (a ne samo kao prosti odnos između odgovarajućih komponenti vremena). Primjenjujući pristup «od opšteg ka posebnoma, izvršena je identifikacija uloge i značaja sredstava lučke mehanizacije, polazeći od karakteristika transportnog lanca roba kao mreže procesa i uloge luka kao čvorišta transportnog lanca roba. Navedeno je da transportni lanac roba podrazumijeva niz uzastopnih tehnićkih, tehnotoških, organizacionih i drugih, međusobno povezanih i sinhronizovanih postupaka, u okviru kojih se vrši premještanje materijalnih dobara od izvora do cilja primjenom odgovarajućih tovamih jedinica. On predstavlja skup objekata i veza, karakteriše se odgovarajućom dinamikom, tako da je moguca njegova definicija kao mreže procesa. Realizuje se u različitim varijantama (kombinacijom vidova transporta) u zavisnosti od vnste tovame jedinice, pravca kretanja roba, udaljenosti premještanja roba itd. U brojnim varijantama transportnog lanca roba jedno od kljućnih čvorišta je luka. Luka je složen organizacioni, dinamički i materijalni sistem, definisan svojim osnovnim dimenzijama: ciljevima, procesima, komponentama i vezama. On predstavlja čvorište mreže procesa - transportnog lanca roba. Ostvarenje ciljeva lučkog sistema podrazumijeva postojanje određenih tehničkih, tehnoloških, organizacionih i ekonomskih preduslova. U glavne tehnološke elemente luke spada lućka mehanizacija. Moguće je izdvojiti sledeće suštinske aspekte značajnosti lučke mehanizacije: povećanje efikasnosti realizacije odgovarajuće varijante transportnog lanca roba, redukcija boškova odgovarajuće varijante transportnog lanca roba putem smanjenja troškova pretovamih operacija u luci, povečanje ukupnog kapaciteta luke, povećanje kvaliteta pmženih lućkih usluga, smanjenje zadržavanja sredstava transporta u luci po osnovu pretovamih radnji, poboljšanje stepena iskorišćenja transportnih sredstava (brodova, vagona, kamiona), povećanje sigumosti pri radu, smanjenje broja profesionalnih bolesti i nezgoda pri radu. Razmatranja u okviru POGLAVLJA 2. su fokusirana na proces pružanja lučkih usluga. Polazeći od opšte sbukture procesnog modela, strukturiran je model procesa pružanja lučkih usluga. Razmotreni su. potom, elementi faze modela «upravljanje resursima#: intemo preispitivanje upita korisnika usluga, tehnološka i operativna priprema procesa paižanja lučkih usluga. Dekompozicijom procesa pružanja lučkih usluga, utvrdeno je da eksploatacija sredstava lućke mehanizacije predstavlja jedan od potprocesa kome se može pripisati pokretačka uloga. Skup eksploatacionih parametara sredstava mehanizacije je brojan. Među njegovim elementima centralno mjesto pripada parametru - produktivnost rada. Produktivnost rada sredstava mehanizacije, respektujući značajnost sredstava u lučkom radnom procesu, ima odlučujući uticaj na nivo produktivnosti u procesu pružanja lučkih usluga. Produktivnost rada u procesu pružanja lučkih usluga je, inače, parametar od koga u značajnoj mjeri zavisi kvaRtet lučke usluge i ima dominantno dejstvo na trajanje procesa pružanja lučke usluge, odnosno na stepen zadovorjenja jednog iz skupa osnovnih zahtjeva na tržištu lučkih usluga: što krače zadržavanje sredstava transporta i tereta u lukama. Rezultati odgovarajućih analiza su potvrdili da je produktivnost rada sredstava mehantzacije određena sledećim glavnim parametrima: vremenom efekthmog angažovanja sredstva. Ta, u procesu pružanja usluge, koje se adekvatno opisuje koeficijentom efektivnog iskoriščenja sredstva, K; brojem radnih ciklusa u vremenu efektivnog angažovanja, Nc; karakteristikama (masom) manipulativne jedinice, M. koje se mogu predstaviti vrijednošću koeficijenta iskorisćenja kapaciteta nosivosti sredstva mehanizacije u radnom ciklusu, q. Polazeči od ćinjenice da je efektivno angažovanje sredstava osnovni preduslov 'pojavljivanja' svih ostafih parametara koji karakterišu ulogu sredstava lučke mehanizacije u procesu pretovara, u POGLAVLJU 3. je za predmet istraživanja izabran koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava kojim se adekvatno opisuje vrijeme njihovog efektivnog rada u procesu pmžanja lučkih usluga. Analizirane su, nakon toga, promjenljive koje odreduju koeficijent efektivnog iskoriščenja sredstava: vrijeme efektivnog rada i ukupno raspoloživo vrijeme i preciziran način njihovog definisanja za pojedinačno sredsvo, klasu sredstava i vrstu sredstava. U okvim ovog Poglavlja su definisani i ciljevi istraživanja: identifikacija, sistematizacija i rangiranje faktora uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lućke mehanizacije; definisanje metodologije uspostavljanja zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava od identjfikovanih uticajnih faktora; iznalaženje oblika zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava od identifikovanih uticajnih faktora; modeliranje analiziranih procesa i podataka na način koji će, u daljim istraživanja u ovoj oblasti, omogučiti izradu adekvatnog software-a; Pozicioniranjem pobrajanih ciljeva u kontekst modela procesa pmžanja lučkih usluga, može se prepoznati i cilj višeg" nivoa ovog istraživanja: obezbjedenje podloga za optimizacije produktivnosti rada, jednog od osnovnih parametara kvaliteta pmžene lućke usluge i suštinski značajne mjere stepena zadovoljstva korisnika usluga. Nakon identifikacije ciljeva istraživanja, postavljene su hipoteze na kojima se zasniva istraživanje: Hipoteza 1 - Koeficijent efektivnog iskorišćenja spada u gmpu parametara koji determinišu produktivnost sredstava lučke mehanizacije u procesu njihove eksploatacije; Hipoteza 2 - Vrijednosb i karakter promjene koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lućke mehanizacije u vremenu zavise od uticajnih faktora razlićite prirode i stepena dejstva; Hipoteza 3 - Faktori uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava se generišu po karakterističnim fazama procesa pmžanja lučke usluge; U POGLAVLJU 4. su opisane metode koje su korišćene u istraživanju uticajnih faktora na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lućke mehanizacije. Naglašeno je da se istraiivanje zasniva na primjeni četiri gmpe metoda: metoda utvrđivanja stepena korišćenja kapaciteta sredstava za rad (Išikavina metoda i metoda trenutnih zapažanja), metoda utvrđivanja činjenica (anketa), metoda teorije korelacije (metoda najmanjih kvadrata) i posebne metode prilagođene objektu istraživanja. Izbor objekta istraživanja izvršen je u POGLAVLJU 5. Na osnovu rezultata analize strukture i obima pretovara u Luci Bar u prethodnim periodima, sa stanovišta stabilnosti transportnih tokova i mogućnosti uspostavljanja adekvatnih koreiacija izmedu koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije i karakterističnih uticajnih faktora, izabran je period od pet godina koji ima največi stepen prilagođenosti potrebama istraživanja. Razmotreni su, zatim, struktura i obim pretovara po glavnim gmpama tereta u tom periodu. Vodeći se činjenicom da je proces pretovara generalnih tereta, sa tehnološkog aspekta, najsloženiji, procedura izbora objekta istraživanja nastavljena je analizom strukture pretovara generalnih tereta po pojavnim oblicima. Nakon identifikacije »prioritetnih pojavnih oblika tereta» (sa najvećim procentualnim učeštem u pretovaru generalnih tereta u periodu koji je predmet analize), definisane su kategorije sredstava lućke mehanizacije sa najvišim rangom značajnosti u procesu izvršenja manipulacija sa tim teretima i utvrđeno je da klasa viljuškara nosivosti 3 t ima najveći znacaj. Zbog toga je za ohjekt istraživanja izabrana upravo klasa viljukara nosivosti 3t (u Luci Bar). Sistematizovane su, potom, vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja klase viljuškara nosivosti 3 t po elementima posmatranog perioda (po mjesecima i po godinama), kao i koeficijenti efektivnog iskorišćenja pojedinaćnih sredstava iz klase (viljuškara sa garažnim brojevima 311,312, 313,314 i 315). U POGLAVLJU 6. su prikazani rezultati istraživanja. Slijedeci logiku odvijanja procesa pružanja lučkih usluga, identifikovani su faktori uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije. Defin'isane su, pri tome, sledeće četiri grnpe faktora: faktori uticaja koji se odnose na zahtjeve korisnika usluge, faktori uticaja koji se generisu u fazi pripreme procesa pružanja lučkih usluga, faktori koji se generisu u procesu uključivanja sredstva u eksploataciju i faktori koji se generišu u procesu eksploatacije sredstava; Klasa faktora uticaja koja se odnosi na zahtjeve korisnika usluga obuhvata sledeće elemente: struktum i obim pretovara, raspodjelu vrsta (i varijanti) manipulacija sa terebma, raspodjelu broja paralelnih manipulacija sa teretima. Rezultatj istraživanja uticaja navedenih faktora na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava ukazuju na sledeće: ■ sa porastom obima pretovara tereta raste i koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava koja su elementi tehnologije izvršenja manipulacija sa njima; ■ pojavljuju se slučajevi neuskladenosti trendova pramjene ostvarenog koeficijenta efektivnog iskorišćenja i obima pretovara po intervalima odredenog perioda; ■ postoji potpuna usklađenost trendova promjene «normiranog» koeficijenta efektivnog iskorišćenja i obima pretovara po segmentima posmatranog perioda. To je posledica neutralizacije dejstva faktora koji produkuju neusklađenosti između trendova pramjene vrijednosti ostvarenog koeficijenta efektivnog iskorišćenja i obima pretovara; • sa porastom obima pretovara tereta pri čijim su manipulacijama definisane nomie rada, raste i inormirania koeficijent efektivnog iskorišćenja; • porast učešća broja manipulacija odredene vrste u ukupnom broju manipulacija sa određenim teretom, u datom vremenskom periodu, praćen je rastom koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava koja su definisana kao element tehnologije izvršenja tih manipulacija; ■ sa parastom broja paralelnih manipulacija, povećava se i koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava koja su tehnološki elementi izvršenja tih manipulacija; Klasa faktora uticaja koji se generišu u fazi pripreme procesa pražanja lućkih usluga ima sledeće elemente: stepen adekvatnosti propisanih tehnologija rada sa aspekta sredstava mehanizacije i značajnost sredstava mehanizacfje u procesu pmžanja lućkih usluga Polazeći od Činjenice da tehnologija rada predstavlja jednu od suštinskih osnova uključivanja sredstva u proces rada, izvodi se zakljućak o direktnoj korelaciji između stepena adekvatnosti tehnologije rada, sa aspekta sredstava mehanizacije, i koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstva. Naime, u osnovu «mehanizma» dejstva stepena adekvatnosti tehnologija rada, sa aspekta snedstva mehanizacije, je ćinjenica da odgovarajućoj vrijednosti stepena adekvatnosti tehnologije rada odgovara konkretna kategorija sredstava kao element tehnologije rada. Time se obezbjeđuju osnovni preduslovi da ta sredstva, nakon uključivanja u proces eksploatacije, ostvare određenu vrijednost koeficijenta efektivnog iskorišćenja; Sprovedena istraživanja zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja od klase znaćajnosti sredstava u procesu pražanja lučkih usluga potvrđuju da ne postoji «oćekivana» korelacija između pomenutih parametara, po elementima analiziranog perioda. Naime, nije identifikovana veza iz koje praizilazi da se sa povećanjem klase znaćajnosti sredstava povećava i koeficijent njihovog efektivnog iskorišćenja; Faktori uticaja koji se generišu u procesu ukljucivanja sredstava mehanizacije u eksploataciju su: braj raspoloživih sredstava određene kategorije, stepen adekvatnost planiranja rada, operativna gotovost sredstava i adekvatnost sprovođenja tehnologija rada. Sveobuhvatno razmatranje zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja od faktora uticaja iz ove klase može se sublimirati sledećim konstatacijama: broj raspoloživih sredstava mehanizacije određene kategorije ispoljava dejstvo na povećanje koeficijenta efektivnog iskorišćenja «altemativne» kategorije sredstava (sredstava koja se u nedostatku tehnološki adekvatnih sredstava uključuju u proces rada);kumulativno dejstvo slučajeva u kojima su vrijednosti stepena adekvatnosti planiranja rada manje od 1, za konkretan vremenski period, odražava se u smanjenju koeficijenta efektivnog iskorišcenja odgovarajućih kategorija sredstava; ■ analiza kompleksne korelacije između koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava i njihove operativne gotovosti omogućila je izvođenje sledečih zaključaka: o osnovni faktori uticaja, unutar sistema održavanja. koji determinišu vrijednosti operativne gotovosti sredstava su: organizacija održavanja, koncepcija održavanja, resursi održavanja (kadrovi u održavanju, materijali za održavanje, rezervni djelovi, mašine, alati i oprema i radionice održavanja); o sa porastom «koeficijenta adekvatnosti izvršilaca» u sistemu održavanja raste i koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava; o postoji direktna veza između koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava i adekvatnosti modela upravljanja zalihama rezervnih djelova. Zakonitost promjene koefjcfjenta efektivnog iskorišćenja sredstava treba da bude jedna od kljućnih osnova za fdnmiranje modela upravljanja rezervnim djelovima. o dejstvo parametara koji se odnose na mašine, alate i opnemu na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava dolazi do izražaja u slučajevima kada se usled nedostatka ili otkaza nekog od pomenut'h elemenata ne može izvršiti zahtijevana akt'vnost održavanja. Time se utiče na povećanje vremena «u otkazu» sredstava, odnosno na smanjenje njihovog koeficijenta efektivnog iskorišćenja; o stepen raspoloživosti odgovarajućeg radioničkog prostora za izvršenje aktivnosti održavanja, u odgovarajućim upravljačkim okolnostima, može da ispolji direktan uticaj na povećanje dužine vremena «u otkazun sredstava, a samim tim i na smanjenje koeficijenta njihovog efektivnog iskorišćenja; o primjenom koncepcije preventivnog održavanja vrši se minimizadja broja i dužina trajanja stanja «u otkazus sredstava. Time se, posredstvom uticaja na povećanje vremena «u radu sredstva, djeluje na povećanje njegovog koeficijenta efektivnog iskorišćenja; o postoji direktna korelacija između broja preventivnih pregleda odgovarajuće kategorije i vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava u odneđenom vremenskom intervalu; o mogu se identifikovati rasponi vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava koji odgovaraju određenom broju preventivnih pregleda različitih kategorija (u konkretnom vremenskom periodu); o postoji direktna veza između koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava i vremena prekida zaliha rezervnih djelova. Sa povećanjem vremena prekida zaliha rezervnih djelova smanjuje se koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava; • Kumulativni efekat slučajeva kada je stepen adekvatnosti sprovođenja tehnologija rada, u odredenom vremenskom intervalu, manji od 1 je smanjenje koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava; Konačno, skupu faktora koji se generišu u procesu eksploatacije sredstava pripadaju: tehnološka primjerenost sredstva, faza životnog vijeka sredsNa, dužina prekida procesa rada, karakteristike transportnog sredstva, karakteristike mkovaoca sredstvom, karakteristike ostalih izvršilaca tz sastava «radne mke» i karakteristike lučkih alata. Istraživanje zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja od faktora uticaja koji karakterišu pnoces eksploatacije sredstava ukazuje na sledeće: - Ne postoji «očekivana» zakonitost promjene koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava pojedinih klasa tehnološke primjerenosti u vremenu. Tačnije, ne važi pravilo da sredstvo više kategorije tehnološke primjerenosti «po automatizmu» ima veći koeficijent efektivnog iskorišćenja pa svim intervalima posmatranog perioda; • Koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava opada sa «porastom» faze životnog vijeka sredstava; • Prekidi procesa pmžanja lučkih usluga utiču na smanjenje vrijednosti koeficijenta efektivnog iskrišćenja sredstava. Smanjenje koeficijenta efektivnog iskorišćenja. nastalo kao posledica prekida pnocesa rada, direktno je proporcionalno dužini trajanja prekida; > Porast akoeficijenta karakteristika broda» praćen je povećanjem koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava; • Koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava direktno je proporcionalan «koeficijentu mkovaoca sredstvom; > Postoji, takođe, direktna proporcionalnost između koeficijenta efektivnog iskorišćenja snedstava i «koeficijenta ostalih izvršilaca iz sastava radne mke», • Porast «koeficijenta karakteristika lučkog alata» ima za posledicu povećanje koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava; U procesu pmžanja lučkih usluga pojavljuju se ograničenja upravljanja koja utiču na smanjenje potencijalnog stepena efektivnog iskorišćenja sredstava (stepena efektivnog iskorišćenja koji bi sredstvo ostvarilo na osnovu zahtjeva korisnika usluga i propisanih tehnologija njihove realizacije). Glavni faktori uticaja na smanjenje potencijalnog stepena efektivnog iskorišćenja sredstava su: nedovoljan bfoj sredstava određene kategorije, neispravnost sredstava, neaddkvatno planiranje rada, neadekvatno sprovođenje tehnologija rada. • • Detaljnom analizom rezultata u POGLAVLJU 7., pri čemu su suštinski aspekti značajanosti sprovedenih razmatranja povezani sa konkretnim rezultatima, ustanovljeno je da su potvrđene postavljene hipoteze i adekvatno ispunjeni svi ciljevi istraživanja. Konstatovano je da su rezultati istraživanja pokazali da vrijeme efektivnog angažovanja sredstava mehanizacije, koje se adekvatno opisuje koeficijentom efekfvnog iskorišćenja sredstava, predstavtja jedan od parametara koji determinišu pnoduktivnost rada u procesu pretovara, čime je potvrđena Hipoteza 1. Isto tako, rezultati istraživanja ukazuju na činjenicu da vrijednosti i karakter promjene koeficijenta efektivnog iskorišćenja u vremenu zavise od uticajnih faktora različite prirode i stepena dejstva (što predstavlja potvrdu Hipoteze 2) i da se pomenuti faktori uticaja generišu po karakteristićnim fazama procesa pmžanja lučke usluge (potvrda Hipoteze 3). Pošto su. isto tako, razrađene procedure analize zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije od identifikovanih uticajnih faktora (i stvoreni preduslovi za automatizaciju tih analiza) i utvrđene korelacije izmedu koeificijenta efektivnog iskorišćenja i faktora uticaja, izveden je zaključak o ispunjenju definisanih ciljeva islraživanja. Analizama u ovom Poglavlju je ukazano i na činjenicu da su iz sprovedenih istraživanja proizašli određeni «izvedenia rezultafi: razrađen je model analize adekvatnosfi tehnologija rada sa stanovišta sredstava mehanizacije, uspostavljene su podloge za unapređenje operativnog planiranja procesa pmžanja lućkih usluga, modelirana je analiza utvrdivanja adekvatnosti sprovođenja tehnologija rada sa aspekta sredstava lućke mehanizacije, definisane su podloge unapređenja kljućnih parametara prevenfivnog održavanja sredstava lučke mehanizacije i identifikovane su podbge za unapredenje parametara modela upravljanja zalihama rezervnih djelova za održavanje sredstava lučke mehanizacije. * * * Ukazano je. u POGLAVLJU 8., na ključne pravce daljih istraživanja u ovoj oblasti: razvoj software-a za analizu korelacija izmedu koeficijenta efekfivnog iskorišćenja sredstava i identifikovanih uticajnih faktora; kreiranje modela optimizacije procesa pružanja lučkih usluga; istraživanje faktora uticaja na broj radnih ciklusa sredstava lučke mehanizacije u vremenu efektivnog rada; istraživanje uticajnih faklora na koeficijent iskoriščenja kapaciteta nosivosti sredstava mehanizacije; modeliranje zavisnosti produktivnosti rada od karakterističnih parametara; istraživanje značaja optimizacije koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava u redukciji troškova realizacije lučke usluge. ___ _______________________________________________________________________________________ REZIME U POGLAVLJU 9. su dati zaključci izvedeni na osnovu rezultata istraživanja. Na kraju Rada je sistematizovana korišćena literatura. Nakon osnovnog dijela Rada, dati su prilozi (Prilog 1 - Prilog 19).
Abstract:	Level of port services qualrty is, in a very large scale, determined and by values of parametres characteristjc for port machinery management system. Previously mentioned can be especially implemented on productivity in the cargo handling process as one of the key components of a port service quality (and measure of customers satisfaction). Introducing produdivrty in the domain of optimal values considers, among other things, and a studious approach to analysis of parameters which is productivity based on. Previous fact, as well as role of the ports as nodes of goods transport chains and general importance which port machinery has in the port system were the most important bases fbr decision to initiale a research of characteristic parameters (with special attention to coefficient of effective utilizaton) of port machinery management system, which is the object of this Paper. In the CHAPTER 1, in a more detailed way. are analyzed most influential factors on Paper theme definition. There are three main groups of those fadors. The first group is result of author s considerations of cargo handling process management model and the fact that productivity in the cargo handling process depends and on port machinery effective engagement in the working process. The second group of factors is based on consideraflons done in the relevant literature, where besides precise definibon of the term »effective« (effective = real, which is realized) can be found and conclusions that coefficient of effective utilization enables real overview on port machinery utilization in general. Finally, the third group of factors is determined by a large number of research results expected positive effeds, from different points of views, and by necessity to check in practice the hipothesis that values of coefficient of effedive utilization are not only a simple relation between referred time components. A systematization of approaches to research of coefficient of port machinery effective utilization, in available literature, is also done in this Chapter. In that purpose are used: literature refenred on cargo handling system managemenL literature refemed on port machinery exploitation process as well as literature refenred on utilization of production equipment. Summarizing results of considerations done in mentioned literature, some facts are pointed out thene is a very kJw degree of attention which is focused on coefficient of port machinery effective utilization and there is a obvious absence of approaches which coefficient of port machinery effective utilization take into consideration as a result of conrelations between different managerial factors. Than a identification of port machinery importance is done, starting from characteristics of goods transport chains as a network of processes and the role of ports in that network of processes It is pointed out that goods transport chain is a group of technical, technological, organizational and others connected and synchronized procedures directed on shifting products form producer to consumer by implementing different transport units. At the same time, transport goods chain represent a group of objects and links and it is characterized with appropriate dynamics so it can be defined as a netvvork of processes It is realized through different variants (combining different transport modes during the process of goods shifting) depending on transport unit type. In some variants of transport goods chain realization one of key node is port Port is a complex, organizational, dynamic and material system, defined with its basic dimensions: objectives. processes, components and connections. It is a node of processes network - of transport goods chain. Futfilling of port system objectives considers that certain technical, technological, organizational and economical prerequisites are fulfilled. In the group of port main technological elements belongs port machinery. Following aspects of port machinery importance can be pointed out increasing efficiency of goods transport chain realization, reduction costs of goods transportchain realization, increasing overall port capacity, improving quality of port services, reduction of period of transport means and cargoes staying in port because of reloading activities, improving coefficient of transport means (ships, trucks, wagons) utilization. increasing safety during the working process in a porL reduction of professional diseases rate and number of workers injuries. Considerations in the CHAPTER 2 are focused on cargo handling process. Starting from the general stiucture of process model, a model of cargo handling process is structured. Following elements of model phase resources managemenf are analyzed than: intemal reviewing of customers inguires, technological and operative preparation of cargo handling process. By decomposition sybprocess with decisive importance. of cargo handling process, it is identified that port machinery exp(ortation is a Group of port machinery exploitation parameters has numenous elements. Among mentioned elements, central position belongs to productivity. Port machinery productjvity, having on mind port machinery importance in the port working process, is the most important element of cargo handling process overall productivity. Cango handling process productivity is a parameter with very intensive influence on port service qual'ity and have dominant influence on working process duration and, at the same time, degree of satisfying one of the main requirements at port services market minimization of transport means and cargo staying in port because of reloading operations. Based on appropriate analyses results, it can be concluded that port machinery productivity is determined by following parameters: period of port machinery effective utilization, Te, which is adequately represented by coefficient of effective utilization. K; number of working cycles during the period of effective utilization, Nc; characteristics of manipulation unit, M, which is adequately represent by coefficient of port machinery capacity utilizabon, q. Because port machinery effective utilization is basic prerequisite of "appearing’ of all other elements which characterize port machinery role in the port working process, in CHAPTER 3 coefficient of effective utilization is defined as a research problem. At the same time, variables which coefficient of effective utilization is based on are analyzed and manner of their definition for drfferent level of classification (port machinery kind, port machinery class, etc.) is pređsed . In this Chapter and following principal objectives of research are identified: identification, systematization an ranking parameters of influence on coefficient of port machinery effective utilization, defining metfiodology of establishing conrelations between coefficient of effective utilization and influential parameters, defining correlations between coefficient of port machinery effective utilization and identified influential factors, modeling analyzed processes and data in a form which will make possible creating of an adequate software. If identified research objectives are focused from the aspect of cargo handling pnocess model, than a research objective of a tiigher lever can be recognized: establishing bases for optimization productivity in the cargo handling process. ■ After identification of research objectives, key hypotheses of the research in question are established: Hypothesis 1 - Coefficient of effective utilization belongs to group of parameters which determine productivity in the cargo handling process; Hypothesis 2 - Values and character of variations in time of coefficient of port machinery effective utilization depend on influential factors of very different nature and influence degree; Hypothesis 3 - Influential factors on coefficient of port machinery effective utilization are generated by characteristic phases of cargo handling process; In the CHAPTER 4 are described methods used in the process of research realization. It is pointed out that four graups of methods are implemented: methods for registering degree of port machinery capacity utilizabon, methods for data collecting, methods of theory of correlation and 'special' methods which are completely adjusted to object of research. Definition of research object is done in the CHAPTER 5. Based on analyses of throughput structure in The Port of Bar for previous periods, from the aspect of customers demands stabilrty and possibilities for establishing adequate conrelations between coefficient of port machinery effective utilization and characteristic influential factors, it is chosen a period of five years which is in the biggest scale adjusted to the research demands. Throughput structure for chosen period, by main cargo groups, is analyzed than. Starting from the fact that process of general cargoes handling is the most complex from the technological point of view, procedure of research object identification is continued with analysis of general cargoes throughput structure by cargo packages. After identification of 'priority packages' (with the biggest percentage share in overall general cargoes throughput in the analyzed period), port machinery categories with the highest rank of importance in process of handling with those packages are defined and it is identified that forklifts class of 3 t capacity has the greatest importance. Because of that as a research object is chosen forkl’rft class of 3 t capacity (in The Port of Bar). Values of coefficient of forklifts class of 3 t capacity effective ufilization, by elements of analyzed period (by years and by months), as well as values of coefficient of effective utilization of forklifts with intemal numbers 311,312. 313, 314 and 315 are systematized.In the CHAPTER 6 are shown result of research. Follovving the logic of cargo handling process reali?ation influential parameters on coefficient of effective utilization are identified. Four groups of influential parameters are defined: influential parameters referred on customer reguirements, influential parameters generated during the process of cargo handling process preparing, infiuential parameters generated during the inclusion of port machinery in the exploitation process and influential parameters generated during the process of port machinery exploitation. Class of influential parameters referred on customer requirement involves following elements: staicture and volume of thmughput, distribubon of manipulation types (and variants), distribution of number of parallel manipulation with cargoes. Results of research of correlation between coefficient of port machinery effective utilization and influential factors referred on customer requirements indicate that: ■ increasing of throughput is fbllowed by increasing of coefficient of port machinery (which are elements of cargo handling technologies) effective utilization: • there are cases of trends inconsistency between coefficient of effective utilization and throughput by intervals of certain period; • trends of variations, by intervals of analyzed period, of 'rated' coefficient of effective utilization and throughput are in harmony: ■ increasing of throughput of cargoes for whose manipulation are defined norms is fbllowed by increasing of "rated' coefficient of effective utilization; • increasing of certain manipulation type number share in overall number of manipulations with cargoes for a certain period is followed by increasing of coefficient of port machinery (which are elements of cargo handling technologies) effective utilization; > increasing of parallel manipulation number is also followed by increasing of port machinery coefficient of effective utilization. Class of influential factors which are generated during the cargo handling process preparing includes following elements: adequacy degree of cargo handling technologies from the aspect of port machinery, port machinery importance in the cargo handling process. Starting from the fact that cargo handling technology is one of the substantial bases for including port machinery in the working process, it is possible to make conclusion about direct comelation between adequacy degnee of a cargo handling technology, from the aspect of port machinery, and coefficient of port machinery effective utilization. Namely, in basis of "mechanism' of cargo handling technology adequacy degree influence is the elementary fact that to certain value of cargo handling technology adequacy degree comesponds a concrete port machinery category as an element of cargo handling technology In that way prerequisites which means achieving a certain values of coefficient of effective utilization for concrete port machinery category, after their inclusion in the working process, are established. There is not a general rule according which coefficient of port machinery effective utilization is changed depending on port machinery category importance class, by elements of analyzed period. Namely, it is not identified correlation which means that increasing of port machinery importance class is followed by increasing of coefficient of its effective utilization. Influential parameters which are generated during the process of inclusion of port machinery in the exploitation are: number of available port machinery of concrete category, planning process adequacy degree, port machinery operative readiness, adequacy degree of cargo handling technology implementation. An overall consideration of previously counted factors of influence on coefficient of effective utilization can be summarized as follow: « number of available port machinery of concrete category has influence on coefficient of 'altemative' port machinery category effective utilization (port machinery which are included in exploitation in cases when the number of technologically adequate port machinery is less than necessary one); • cumulative effect of cases in which planning adequacy degree is less than 1, for concnete period of time, is follovved by coefficient of concrete port machinery categories decreasing; • consideration of comelations between coefficient of port machinery effective utilization and its operative readiness make possible following conclusions: o basic infiuential factors, fram the maintenance system, vvhich determine port machinery operative readiness values are: maintenance system organization, implemented maintenance conception, maintenance system nesources (vvorkers, spare parts, machines, tools, workshops,...); o increasing of 'maintenance workers adequacy degree' is followed by increasing of coefficient of port machinery effective utilization; there is a direct correlation between coefficient of effective utilization and spare part management model adequacy degree. Regularity of coefficient of effective utilization variations should be one of key bases for spare parts management model defining; infiuence of parameters referred on machines, tools and equipment on coefficient of effective utilization appeared in cases when required maintenance activity can not be realized because of lack or failure some of mentioned elements. In that way, 'downtime' increase and that is followed by coefficient of effective utilization reduction; availability degree of adequate working space for maintenance activity rearrzation, in concrete managerial circumstances. can have direct influence on port machinery ‘downtime' interval duration, what, at the same time, means and direct influence on coefficient of its utilization; preventive maintenance implementation enable minimization of number of appearance and duration of port machinery “downtime' status what directly means that it has influence on coefficient of effective utilization increasing; there is a direct con-elation between number of pneventive maintenance activities of concrete category and values of coefficient of effective utilization; o ranges of coefficient of effective utilization values which correspond to number of preventive acfivrties groups (in a certain period) can be identified; o there is a direct comelation between coefficient of effective utilization and duration of spare parts stocks intenruptions. Increasing of spare parts stocks interruption duration is followed by decreasing of port machinery coefficient of effective utilization; Cumulative effect of cases when degree of cargo handling technology implementation adequacy is less than 1 is decreasing of coefficient of port machinery effective utilization. o Finally, group of influential parameters on coefficient of effective utilization, which is generated during the port machinery exploitation process, consists of following elements: port machinery technological adequacy, port machinery Bfe cycle phase, duration of working process interruptions, transport means characteristics, port machinery operators characteristics, characteristics of other participants in a “working gang’, lifting accessories ch»acteristics. Research of correlation between coefficient of effective utilization and influential factors from this group enables following statements: • there is no general regularity according which port machinery with higher category of technological adequacy has, at the same time, and higher coefficient of effective utilization by all intervals of analyzed period; • port machinery in later phases of life cycle has lower values of coefficient of effective utilization; ® working process interruptions have influence on decreasing values of coefficient of port machinery effectrve utilization. Decreasing of coefficient of effective utilization, produced by working process interruptions, is dinectiy proportional with duration of working process intemjption; • increasing of ’coefficient of ships characteristics' is followed by increasing of coefficient of port machinery effective utilization; • coefficient of port machinery effective utilization is directiy proportional to “coefficient of port machinery operator"; • there is, also, direct proportionality between coefficient of port machinery effective utilization and ’coefficient of other members of a working gang'; • increasing of ’coefficient of lifting accessories’ has as a consequence increasing of coefficient of port machinery effective utilization; During the cargo handling process appear limitations of very different nature which have influence on neduction of potential coefficient of effective utilization (coefficient of effective utilization which port machinery would achieve rf it wene engaged in accondance with customer requirements and defined technologies of nequirements realization). The principal factors on potential coefficient of effective utifization reduction are: insufficient number of available port machinery (of concrete categories), port machinery defects, inadequacies in working process planning, inadequacies in cargo handling technologies implementation. By a detailed analysis of reseanch results, in the CHAPTER 7. is pointed out that hypotheses which nesearch was based on are confirmed and that defined research objectives are fulfilled. Resufts of research show that time of port machinery effective utilization, which is adequately described with coefficient of port machinery effective utilization, is one fnom the group of productivity in the cargo handling process detenmining parameters, what is the confirmation of Hypothesis 1. As well, research results indicate the fact that values and character of coefficient of effective utilization variation in time depend on influential factors with very different nature and influence degree (confirmation of Hypothesis 2) and thatmentioned influential factors are generated by characteristic phases of the cargo handling process (confirmation of Hypothesis 3). Because, procedures of establishing correlations between coefficient of port machinery effective utilization and identified influential factors are created and that con"elations between coefficient of port machinery effective utilization and influential factors are defined, toa, it is concluded, in this Chapter, that prindpal research objectives are fulfilled. In this Chapter is pointed out that done research generated and some 'additionar resutts: it is defined a model of cargo handling technology adequacy degree (from the aspect of port machinery) analysis, bases for improving operative planning of the cango handling process are defined, bases for improving implementation of port machinery preventive maintenance are defined as well as bases for improving parameters of spare parts management model. • • • In the CHAPTER 8 key directions of further researches n this domain are identified: developing software for analyzing correlations between coefficient of port machinery coefficient of effective utilization and identified influential factors; creation of a model for cargo handling process optimization; research of influential factors on number of port machinery working cycles in period of effective engagement in the working process; modeling correlations between productivity and characteristic parameters; research of influential factors on port machinery capacity utilization; In the CHAPTER 9 are given conclusions which are based on research results. • • • At the end of Paper is systematized used literature. • * After the basic part of Paper attachments are given (Attachment 1 - Attachment 19).
Authors Key words:	Lučka mehanizacije, efektivno iskorišcenje, faktori uticaja
Authors Key words:	Port machinerv, effective utilization, influential factors
Classification:	621.86/87:656.6(043.3)
Language:	Serbian
Identifier:	21003780
Type:	Tekst.

Abstract:

Nivo kvaliteta lućke usluge je u velikoj mjeri uslovljen vrijednostima parametara upravljanja sredstvima lučke mehanizacije. Prethodna konstatacija se posebno odnosi na produktivnost u procesu pretovara kao jednu od ključnih komponenti kvaliteta lućke usluge (i mjere zadovoljstva korisnika usluga). Uvođenje produktivnosti rada u optimalno podaičje podrazumijeva, između ostalog, i studiozan pristup analizi parametara koji je determinisu. Navedena činjenica, uloga luka kao čvorišta transportnih lanaca roba i značaj koji sredstva lučke mehanizacije generalno imaju u lučkom sistemu, bile su osnovne podloge za odluku da se pokrene istraživanje parametara upravljanja sredstvima lučke mehanizacije (koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava), kojeje predmet ovog Rada. U POGLAVLJU 1. su detaljnije analizirani faktori koji su, u dominantnoj mjeri. »uslovili« izbor tematike Rada. Tri su glavne grupe tih faktora Prva je proizašla iz rezuttata autorovih razmatranja modela procesa pružanja lućkih usluga i utvrđene činjenice da produktivnost rada u procesu pružanja lučkih usluga (jedna od glavnih karakteristika kvaliteta lućke usluge) zavisi i od vremena efektivnog angažovanja sredstva. Oruga grupa faktora svoje ishodište ima u literatumim izvorima, gdje se, pored precizne definicije samog pojma efektivan (efektivan = stvaran, istinski, koji je zaista ostvaren, izvršen), mogu pronaći i odrednice da koeficijenl efektivnog iskorišćenja omogućava realno sagledavanje iskorišćenja sredstva lučke mehanizacije. Konaćno, treća grupa faktora uticaja da sadržina Rada bude upravo onakva kakva slijedi proizilazi iz brojnosti očekivanih pozitivnih efekata primjene rezultata istraživanja, sa naučnog i stručnog aspekta, i potrebe provjere hipoleze da vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja ne predstavljaju samo prosti odnos komponenti vremena, već da su uslovljene određenim faktorima uticaja. U ovom Poglavlju je. zatim, izvršena sistemab'zacija pristupa problemabci istraživanja koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava u dostupnim literatumim izvorima. Korišćena je u tu svrhu: literatura iz oblasti upravljanja osnovnim procesom rada u lukama. literahjra koja se odnosi na eksploataciju sredstva lućke mehanizacije i literabjra koja se odnosi na iskorišcenje proizvodne opreme. Rezimirajući rezultate razmatranja koji su sadržani u dostupnoj literaturi, konstatovana je činjenica da je istraživanju koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizadje posvecena nedovoljna pažnja i da je očigledan izostanak pristupa koji koeficijent efektivnog iskorišćenja posmatra kao rezultat korelacije određenog skupa upravljačkih parametara (a ne samo kao prosti odnos između odgovarajućih komponenti vremena). Primjenjujući pristup «od opšteg ka posebnoma, izvršena je identifikacija uloge i značaja sredstava lučke mehanizacije, polazeći od karakteristika transportnog lanca roba kao mreže procesa i uloge luka kao čvorišta transportnog lanca roba. Navedeno je da transportni lanac roba podrazumijeva niz uzastopnih tehnićkih, tehnotoških, organizacionih i drugih, međusobno povezanih i sinhronizovanih postupaka, u okviru kojih se vrši premještanje materijalnih dobara od izvora do cilja primjenom odgovarajućih tovamih jedinica. On predstavlja skup objekata i veza, karakteriše se odgovarajućom dinamikom, tako da je moguca njegova definicija kao mreže procesa. Realizuje se u različitim varijantama (kombinacijom vidova transporta) u zavisnosti od vnste tovame jedinice, pravca kretanja roba, udaljenosti premještanja roba itd. U brojnim varijantama transportnog lanca roba jedno od kljućnih čvorišta je luka. Luka je složen organizacioni, dinamički i materijalni sistem, definisan svojim osnovnim dimenzijama: ciljevima, procesima, komponentama i vezama. On predstavlja čvorište mreže procesa - transportnog lanca roba. Ostvarenje ciljeva lučkog sistema podrazumijeva postojanje određenih tehničkih, tehnoloških, organizacionih i ekonomskih preduslova. U glavne tehnološke elemente luke spada lućka mehanizacija. Moguće je izdvojiti sledeće suštinske aspekte značajnosti lučke mehanizacije: povećanje efikasnosti realizacije odgovarajuće varijante transportnog lanca roba, redukcija boškova odgovarajuće varijante transportnog lanca roba putem smanjenja troškova pretovamih operacija u luci, povečanje ukupnog kapaciteta luke, povećanje kvaliteta pmženih lućkih usluga, smanjenje zadržavanja sredstava transporta u luci po osnovu pretovamih radnji, poboljšanje stepena iskorišćenja transportnih sredstava (brodova, vagona, kamiona), povećanje sigumosti pri radu, smanjenje broja profesionalnih bolesti i nezgoda pri radu. Razmatranja u okviru POGLAVLJA 2. su fokusirana na proces pružanja lučkih usluga. Polazeći od opšte sbukture procesnog modela, strukturiran je model procesa pružanja lučkih usluga. Razmotreni su. potom, elementi faze modela «upravljanje resursima#: intemo preispitivanje upita korisnika usluga, tehnološka i operativna priprema procesa paižanja lučkih usluga. Dekompozicijom procesa pružanja lučkih usluga, utvrdeno je da eksploatacija sredstava lućke mehanizacije predstavlja jedan od potprocesa kome se može pripisati pokretačka uloga. Skup eksploatacionih parametara sredstava mehanizacije je brojan. Među njegovim elementima centralno mjesto pripada parametru - produktivnost rada. Produktivnost rada sredstava mehanizacije, respektujući značajnost sredstava u lučkom radnom procesu, ima odlučujući uticaj na nivo produktivnosti u procesu pružanja lučkih usluga. Produktivnost rada u procesu pružanja lučkih usluga je, inače, parametar od koga u značajnoj mjeri zavisi kvaRtet lučke usluge i ima dominantno dejstvo na trajanje procesa pružanja lučke usluge, odnosno na stepen zadovorjenja jednog iz skupa osnovnih zahtjeva na tržištu lučkih usluga: što krače zadržavanje sredstava transporta i tereta u lukama. Rezultati odgovarajućih analiza su potvrdili da je produktivnost rada sredstava mehantzacije određena sledećim glavnim parametrima: vremenom efekthmog angažovanja sredstva. Ta, u procesu pružanja usluge, koje se adekvatno opisuje koeficijentom efektivnog iskoriščenja sredstva, K; brojem radnih ciklusa u vremenu efektivnog angažovanja, Nc; karakteristikama (masom) manipulativne jedinice, M. koje se mogu predstaviti vrijednošću koeficijenta iskorisćenja kapaciteta nosivosti sredstva mehanizacije u radnom ciklusu, q. Polazeči od ćinjenice da je efektivno angažovanje sredstava osnovni preduslov 'pojavljivanja' svih ostafih parametara koji karakterišu ulogu sredstava lučke mehanizacije u procesu pretovara, u POGLAVLJU 3. je za predmet istraživanja izabran koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava kojim se adekvatno opisuje vrijeme njihovog efektivnog rada u procesu pmžanja lučkih usluga. Analizirane su, nakon toga, promjenljive koje odreduju koeficijent efektivnog iskoriščenja sredstava: vrijeme efektivnog rada i ukupno raspoloživo vrijeme i preciziran način njihovog definisanja za pojedinačno sredsvo, klasu sredstava i vrstu sredstava. U okvim ovog Poglavlja su definisani i ciljevi istraživanja: identifikacija, sistematizacija i rangiranje faktora uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lućke mehanizacije; definisanje metodologije uspostavljanja zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava od identjfikovanih uticajnih faktora; iznalaženje oblika zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava od identifikovanih uticajnih faktora; modeliranje analiziranih procesa i podataka na način koji će, u daljim istraživanja u ovoj oblasti, omogučiti izradu adekvatnog software-a; Pozicioniranjem pobrajanih ciljeva u kontekst modela procesa pmžanja lučkih usluga, može se prepoznati i cilj *višeg" nivoa ovog istraživanja: obezbjedenje podloga za optimizacije produktivnosti rada, jednog od osnovnih parametara kvaliteta pmžene lućke usluge i suštinski značajne mjere stepena zadovoljstva korisnika usluga. Nakon identifikacije ciljeva istraživanja, postavljene su hipoteze na kojima se zasniva istraživanje: Hipoteza 1 - Koeficijent efektivnog iskorišćenja spada u gmpu parametara koji determinišu produktivnost sredstava lučke mehanizacije u procesu njihove eksploatacije; Hipoteza 2 - Vrijednosb i karakter promjene koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lućke mehanizacije u vremenu zavise od uticajnih faktora razlićite prirode i stepena dejstva; Hipoteza 3 - Faktori uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava se generišu po karakterističnim fazama procesa pmžanja lučke usluge; U POGLAVLJU 4. su opisane metode koje su korišćene u istraživanju uticajnih faktora na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lućke mehanizacije. Naglašeno je da se istraiivanje zasniva na primjeni četiri gmpe metoda: metoda utvrđivanja stepena korišćenja kapaciteta sredstava za rad (Išikavina metoda i metoda trenutnih zapažanja), metoda utvrđivanja činjenica (anketa), metoda teorije korelacije (metoda najmanjih kvadrata) i posebne metode prilagođene objektu istraživanja. Izbor objekta istraživanja izvršen je u POGLAVLJU 5. Na osnovu rezultata analize strukture i obima pretovara u Luci Bar u prethodnim periodima, sa stanovišta stabilnosti transportnih tokova i mogućnosti uspostavljanja adekvatnih koreiacija izmedu koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije i karakterističnih uticajnih faktora, izabran je period od pet godina koji ima največi stepen prilagođenosti potrebama istraživanja. Razmotreni su, zatim, struktura i obim pretovara po glavnim gmpama tereta u tom periodu. Vodeći se činjenicom da je proces pretovara generalnih tereta, sa tehnološkog aspekta, najsloženiji, procedura izbora objekta istraživanja nastavljena je analizom strukture pretovara generalnih tereta po pojavnim oblicima. Nakon identifikacije »prioritetnih pojavnih oblika tereta» (sa najvećim procentualnim učeštem u pretovaru generalnih tereta u periodu koji je predmet analize), definisane su kategorije sredstava lućke mehanizacije sa najvišim rangom značajnosti u procesu izvršenja manipulacija sa tim teretima i utvrđeno je da klasa viljuškara nosivosti 3 t ima najveći znacaj. Zbog toga je za ohjekt istraživanja izabrana upravo klasa viljukara nosivosti 3t (u Luci Bar). Sistematizovane su, potom, vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja klase viljuškara nosivosti 3 t po elementima posmatranog perioda (po mjesecima i po godinama), kao i koeficijenti efektivnog iskorišćenja pojedinaćnih sredstava iz klase (viljuškara sa garažnim brojevima 311,312, 313,314 i 315). U POGLAVLJU 6. su prikazani rezultati istraživanja. Slijedeci logiku odvijanja procesa pružanja lučkih usluga, identifikovani su faktori uticaja na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije. Defin'isane su, pri tome, sledeće četiri grnpe faktora: faktori uticaja koji se odnose na zahtjeve korisnika usluge, faktori uticaja koji se generisu u fazi pripreme procesa pružanja lučkih usluga, faktori koji se generisu u procesu uključivanja sredstva u eksploataciju i faktori koji se generišu u procesu eksploatacije sredstava; Klasa faktora uticaja koja se odnosi na zahtjeve korisnika usluga obuhvata sledeće elemente: struktum i obim pretovara, raspodjelu vrsta (i varijanti) manipulacija sa terebma, raspodjelu broja paralelnih manipulacija sa teretima. Rezultatj istraživanja uticaja navedenih faktora na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava ukazuju na sledeće: ■ sa porastom obima pretovara tereta raste i koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava koja su elementi tehnologije izvršenja manipulacija sa njima; ■ pojavljuju se slučajevi neuskladenosti trendova pramjene ostvarenog koeficijenta efektivnog iskorišćenja i obima pretovara po intervalima odredenog perioda; ■ postoji potpuna usklađenost trendova promjene «normiranog» koeficijenta efektivnog iskorišćenja i obima pretovara po segmentima posmatranog perioda. To je posledica neutralizacije dejstva faktora koji produkuju neusklađenosti između trendova pramjene vrijednosti ostvarenog koeficijenta efektivnog iskorišćenja i obima pretovara; • sa porastom obima pretovara tereta pri čijim su manipulacijama definisane nomie rada, raste i inormirania koeficijent efektivnog iskorišćenja; • porast učešća broja manipulacija odredene vrste u ukupnom broju manipulacija sa određenim teretom, u datom vremenskom periodu, praćen je rastom koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava koja su definisana kao element tehnologije izvršenja tih manipulacija; ■ sa parastom broja paralelnih manipulacija, povećava se i koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava koja su tehnološki elementi izvršenja tih manipulacija; Klasa faktora uticaja koji se generišu u fazi pripreme procesa pražanja lućkih usluga ima sledeće elemente: stepen adekvatnosti propisanih tehnologija rada sa aspekta sredstava mehanizacije i značajnost sredstava mehanizacfje u procesu pmžanja lućkih usluga Polazeći od Činjenice da tehnologija rada predstavlja jednu od suštinskih osnova uključivanja sredstva u proces rada, izvodi se zakljućak o direktnoj korelaciji između stepena adekvatnosti tehnologije rada, sa aspekta sredstava mehanizacije, i koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstva. Naime, u osnovu «mehanizma» dejstva stepena adekvatnosti tehnologija rada, sa aspekta snedstva mehanizacije, je ćinjenica da odgovarajućoj vrijednosti stepena adekvatnosti tehnologije rada odgovara konkretna kategorija sredstava kao element tehnologije rada. Time se obezbjeđuju osnovni preduslovi da ta sredstva, nakon uključivanja u proces eksploatacije, ostvare određenu vrijednost koeficijenta efektivnog iskorišćenja; Sprovedena istraživanja zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja od klase znaćajnosti sredstava u procesu pražanja lučkih usluga potvrđuju da ne postoji «oćekivana» korelacija između pomenutih parametara, po elementima analiziranog perioda. Naime, nije identifikovana veza iz koje praizilazi da se sa povećanjem klase znaćajnosti sredstava povećava i koeficijent njihovog efektivnog iskorišćenja; Faktori uticaja koji se generišu u procesu ukljucivanja sredstava mehanizacije u eksploataciju su: braj raspoloživih sredstava određene kategorije, stepen adekvatnost planiranja rada, operativna gotovost sredstava i adekvatnost sprovođenja tehnologija rada. Sveobuhvatno razmatranje zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja od faktora uticaja iz ove klase može se sublimirati sledećim konstatacijama: broj raspoloživih sredstava mehanizacije određene kategorije ispoljava dejstvo na povećanje koeficijenta efektivnog iskorišćenja «altemativne» kategorije sredstava (sredstava koja se u nedostatku tehnološki adekvatnih sredstava uključuju u proces rada);kumulativno dejstvo slučajeva u kojima su vrijednosti stepena adekvatnosti planiranja rada manje od 1, za konkretan vremenski period, odražava se u smanjenju koeficijenta efektivnog iskorišcenja odgovarajućih kategorija sredstava; ■ analiza kompleksne korelacije između koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava i njihove operativne gotovosti omogućila je izvođenje sledečih zaključaka: o osnovni faktori uticaja, unutar sistema održavanja. koji determinišu vrijednosti operativne gotovosti sredstava su: organizacija održavanja, koncepcija održavanja, resursi održavanja (kadrovi u održavanju, materijali za održavanje, rezervni djelovi, mašine, alati i oprema i radionice održavanja); o sa porastom «koeficijenta adekvatnosti izvršilaca» u sistemu održavanja raste i koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava; o postoji direktna veza između koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava i adekvatnosti modela upravljanja zalihama rezervnih djelova. Zakonitost promjene koefjcfjenta efektivnog iskorišćenja sredstava treba da bude jedna od kljućnih osnova za fdnmiranje modela upravljanja rezervnim djelovima. o dejstvo parametara koji se odnose na mašine, alate i opnemu na koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava dolazi do izražaja u slučajevima kada se usled nedostatka ili otkaza nekog od pomenut'h elemenata ne može izvršiti zahtijevana akt'vnost održavanja. Time se utiče na povećanje vremena «u otkazu» sredstava, odnosno na smanjenje njihovog koeficijenta efektivnog iskorišćenja; o stepen raspoloživosti odgovarajućeg radioničkog prostora za izvršenje aktivnosti održavanja, u odgovarajućim upravljačkim okolnostima, može da ispolji direktan uticaj na povećanje dužine vremena «u otkazun sredstava, a samim tim i na smanjenje koeficijenta njihovog efektivnog iskorišćenja; o primjenom koncepcije preventivnog održavanja vrši se minimizadja broja i dužina trajanja stanja «u otkazus sredstava. Time se, posredstvom uticaja na povećanje vremena «u radu* sredstva, djeluje na povećanje njegovog koeficijenta efektivnog iskorišćenja; o postoji direktna korelacija između broja preventivnih pregleda odgovarajuće kategorije i vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava u odneđenom vremenskom intervalu; o mogu se identifikovati rasponi vrijednosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava koji odgovaraju određenom broju preventivnih pregleda različitih kategorija (u konkretnom vremenskom periodu); o postoji direktna veza između koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava i vremena prekida zaliha rezervnih djelova. Sa povećanjem vremena prekida zaliha rezervnih djelova smanjuje se koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava; • Kumulativni efekat slučajeva kada je stepen adekvatnosti sprovođenja tehnologija rada, u odredenom vremenskom intervalu, manji od 1 je smanjenje koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava; Konačno, skupu faktora koji se generišu u procesu eksploatacije sredstava pripadaju: tehnološka primjerenost sredstva, faza životnog vijeka sredsNa, dužina prekida procesa rada, karakteristike transportnog sredstva, karakteristike mkovaoca sredstvom, karakteristike ostalih izvršilaca tz sastava «radne mke» i karakteristike lučkih alata. Istraživanje zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja od faktora uticaja koji karakterišu pnoces eksploatacije sredstava ukazuje na sledeće: - Ne postoji «očekivana» zakonitost promjene koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava pojedinih klasa tehnološke primjerenosti u vremenu. Tačnije, ne važi pravilo da sredstvo više kategorije tehnološke primjerenosti «po automatizmu» ima veći koeficijent efektivnog iskorišćenja pa svim intervalima posmatranog perioda; • Koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava opada sa «porastom» faze životnog vijeka sredstava; • Prekidi procesa pmžanja lučkih usluga utiču na smanjenje vrijednosti koeficijenta efektivnog iskrišćenja sredstava. Smanjenje koeficijenta efektivnog iskorišćenja. nastalo kao posledica prekida pnocesa rada, direktno je proporcionalno dužini trajanja prekida; > Porast akoeficijenta karakteristika broda» praćen je povećanjem koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava; • Koeficijent efektivnog iskorišćenja sredstava direktno je proporcionalan «koeficijentu mkovaoca sredstvom*; > Postoji, takođe, direktna proporcionalnost između koeficijenta efektivnog iskorišćenja snedstava i «koeficijenta ostalih izvršilaca iz sastava radne mke», • Porast «koeficijenta karakteristika lučkog alata» ima za posledicu povećanje koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava; U procesu pmžanja lučkih usluga pojavljuju se ograničenja upravljanja koja utiču na smanjenje potencijalnog stepena efektivnog iskorišćenja sredstava (stepena efektivnog iskorišćenja koji bi sredstvo ostvarilo na osnovu zahtjeva korisnika usluga i propisanih tehnologija njihove realizacije). Glavni faktori uticaja na smanjenje potencijalnog stepena efektivnog iskorišćenja sredstava su: nedovoljan bfoj sredstava određene kategorije, neispravnost sredstava, neaddkvatno planiranje rada, neadekvatno sprovođenje tehnologija rada. • * • Detaljnom analizom rezultata u POGLAVLJU 7., pri čemu su suštinski aspekti značajanosti sprovedenih razmatranja povezani sa konkretnim rezultatima, ustanovljeno je da su potvrđene postavljene hipoteze i adekvatno ispunjeni svi ciljevi istraživanja. Konstatovano je da su rezultati istraživanja pokazali da vrijeme efektivnog angažovanja sredstava mehanizacije, koje se adekvatno opisuje koeficijentom efekfvnog iskorišćenja sredstava, predstavtja jedan od parametara koji determinišu pnoduktivnost rada u procesu pretovara, čime je potvrđena Hipoteza 1. Isto tako, rezultati istraživanja ukazuju na činjenicu da vrijednosti i karakter promjene koeficijenta efektivnog iskorišćenja u vremenu zavise od uticajnih faktora različite prirode i stepena dejstva (što predstavlja potvrdu Hipoteze 2) i da se pomenuti faktori uticaja generišu po karakteristićnim fazama procesa pmžanja lučke usluge (potvrda Hipoteze 3). Pošto su. isto tako, razrađene procedure analize zavisnosti koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava lučke mehanizacije od identifikovanih uticajnih faktora (i stvoreni preduslovi za automatizaciju tih analiza) i utvrđene korelacije izmedu koeificijenta efektivnog iskorišćenja i faktora uticaja, izveden je zaključak o ispunjenju definisanih ciljeva islraživanja. Analizama u ovom Poglavlju je ukazano i na činjenicu da su iz sprovedenih istraživanja proizašli određeni «izvedenia rezultafi: razrađen je model analize adekvatnosfi tehnologija rada sa stanovišta sredstava mehanizacije, uspostavljene su podloge za unapređenje operativnog planiranja procesa pmžanja lućkih usluga, modelirana je analiza utvrdivanja adekvatnosti sprovođenja tehnologija rada sa aspekta sredstava lućke mehanizacije, definisane su podloge unapređenja kljućnih parametara prevenfivnog održavanja sredstava lučke mehanizacije i identifikovane su podbge za unapredenje parametara modela upravljanja zalihama rezervnih djelova za održavanje sredstava lučke mehanizacije. * * * Ukazano je. u POGLAVLJU 8., na ključne pravce daljih istraživanja u ovoj oblasti: razvoj software-a za analizu korelacija izmedu koeficijenta efekfivnog iskorišćenja sredstava i identifikovanih uticajnih faktora; kreiranje modela optimizacije procesa pružanja lučkih usluga; istraživanje faktora uticaja na broj radnih ciklusa sredstava lučke mehanizacije u vremenu efektivnog rada; istraživanje uticajnih faklora na koeficijent iskoriščenja kapaciteta nosivosti sredstava mehanizacije; modeliranje zavisnosti produktivnosti rada od karakterističnih parametara; istraživanje značaja optimizacije koeficijenta efektivnog iskorišćenja sredstava u redukciji troškova realizacije lučke usluge. ___ _______________________________________________________________________________________ REZIME U POGLAVLJU 9. su dati zaključci izvedeni na osnovu rezultata istraživanja. Na kraju Rada je sistematizovana korišćena literatura. Nakon osnovnog dijela Rada, dati su prilozi (Prilog 1 - Prilog 19).