Theses metadata

“Data exchange” service offers individual users metadata transfer in several different formats. Citation formats are offered for transfers in texts as for the transfer into internet pages. Citation formats include permanent links that guarantee access to cited sources. For use are commonly structured metadata schemes : Dublin Core xml and ETUB-MS xml, local adaptation of international ETD-MS scheme intended for use in academic documents.

Export

Creator:	Šćekić, Milan
Title:	Albanci u Crnoj Gori 1945-1955: modernizacija i identitet
Copyright date:	2024
Trajni link:	https://phaidra.ucg.ac.me/detail_object/o:1900?tab=0#mda
Pregled teze:
Download link:
Select license:	Autorstvo-Nekomercijalno-Bez prerade 3.0 Srbija (CC BY-NC-ND 3.0)

Academic metadata

Theses Type:	Phd. theses
Academic Expertise :	Društveno-humanističke nauke
Academic Title:	doktor nauka - istorijske/arheološke/klasične nauke
University:	Univerzitet Crne Gore
Faculty:	Filozofski fakultet
Group:	Studijski program Istorija

Other Theses Metadata

Title translated:	Albanians in Montenegro 1945-1955: modernization and identity
Format:	PDF/A (pages)
Abstract:	U ovom dijelu Balkanskog poluostrva Albanci su živjeli vjekovima. Crnogorski podanici postali tek nakon Berlinskog kongresa 1878. godine, na kome je Crna Gora teritorijalno proširena i formalno dobila međunarodno priznanje državne nezavisnosti. Pored teritorijalnog proširenja, Crna Gora je nakon 1878. godine dobila i oko 10% nepravoslavnih podanika, slovenskog i albanskog etničkog porijekla. Tako je od homogene, nakon Berlinskog kongresa, Crna Gora u nacionalnom i vjerskom pogledu postala heterogena država. U ukupnoj populaciji Crne Gore Albanaca je bilo oko 5%, a živjeli su pretežno na ruralnom terenu ulicinjskog, barskog i podgoričkog kraja, gdje su se bavili poljoprivredom i stočarstvom. Jedino urbano središte u kojem su živjeli Albanci bio je grad Ulcinj. Državna vlast u nezavisnoj Crnoj Gori prema Albancima je vodila uglavnom tolerantnu politiku, uvažavajući njihovu etničku i vjersku osobenost, socijalno zatvoren, patrijarhalan način života, duboko prožet tradicijom i snažnom plemenskom sviješću i plemenskom kulturom. Kao posljedica tolerantnog odnosa državne vlasti prema albanskoj nacionalnoj zajednici, Albanci u Crnoj Gori decenijama su živjeli na marginama društvenih procesa, a zbog snažnog otpora prema obrazovanju mladih naraštaja, praktično su bili bez nacionalne inteligencije i sa izrazito visokim udjelom nepismene populacije. U sredinama u kojima su bili dominantno zastupljeni, Albanci su u nezavisnoj crnogorskoj državi vršili lokalnu vlast, dok su u nacionalno i vjerski mješovitim sredinama, u organima lokalne vlasti bili ravnopravno zastupljeni sa pripadnicima ostalih nacionalnih i vjerskih zajednica. Kao i u drugim crnogorskim sredinama, uslov da im se povjeri da participiraju u lokalnim organima, bila je bezrezervna odanost državnoj vlasti. Ukidanjem državno-pravnog subjektiviteta Crne Gore i stvaranjem jugoslovenske države 1918. godine, položaj Albanaca u novoj državi bio je nezavidan. Albanci su bili izloženi gruboj diskriminaciji, eksploataciji i neprimjerenoj asimilaciji. Prosvjetne institucije u albanskim krajevima Crne Gore su bile veoma rijetke, nastava u školama se izvodila na srpskom jeziku, a institucija kulture praktično nije bilo. No, uprkos činjenici da su u albanskim krajevima otvorili neveliki broj prosvjetnih institucija, međuratni jugoslovenski režimi iz političkih razloga tolerisali su Albancima da ne obrazuju mlade naraštaje, usljed čega je broj pismene populacije i dalje bio zanemarljiv, a participacija Albanaca u organima vlasti, društvenom i javnom životu, minorna. U skladu sa odlukom donijetom na Drugom zasijednju AVNOJ-a 1943. godine, da će se ,,nacionalnim manjinama u Jugoslaviji obezbediti sva nacionalna prava“, dolaskom komunista na vlast u Jugoslaviji 1945. godine položaj albanske nacionalne zajednice počinje drastično da se mijenja. U nastojanju da Albance uključe u politički, društveni i javni život zemlje i integrišu ih sa ostalim nacionalnim zajednicama, Komunistička partija nakon rata u svim krajevima nastanjenim albanskim stanovništvom u Crnoj Gori stvara partijske organizacije, otvara škole sa nastavom na albanskom jeziku, institucije kulture, vrši masovno opismenjavanje radnosposbnog stanovništva, ulaže u privredni i ekonomski razvoj albanskih krajeva… Uprkos činjenici da su masovno podržali novu vlast, Albanci u Crnoj Gori su bili izrazito nepovjerljivi prema Komunističkoj partiji, koju su, prema nekim tvrdnjama, zbog dominacije članstva pravoslavne vjeroispovjesti i totalitarnog karaktera novog režima, percipirali kao nastavak srpske vlasti. Stoga, pored brojnih drugih, u tome zasigurno treba tražiti jedan od razloga što je udio Albanaca tokom prve decenije socijalističke vlasti među članstvom Komunističke partije bio izrazito nizak. Iako je vremenom uspjela da osnuje partijske organizacije u svim krajevima Crne Gore nastanjenim Albancima, zbog mladog, malobrojnog i neiskusnog partijskog članstva, kompleksnog istorijskog nasljeđa, socijalne zatvorenosti i osobenog načina života koji je neodoljivo podsjećao na minule vjekove, u radu partijskih organizacija u albanskim krajevima bilo je mnogo problema. Partijska disciplina među komunistima uglavnom je bila slaba, izvršavanje zadatka se sprovodilo sporo, sujeta i sukobi među partijskim članstvom bili su uobičajena pojava, uticaj religije na komuniste veliki, a masovne partijske organizacije prilično neaktivne i bez većeg uporišta među stanovništvom. Među partijskim članstvom žena praktično nije bilo godinama nakon rata, što govori da je uprkos snažnoj partijskoj agitaciji, partijarhalna i tradicionalna albanska porodica kojom upravljaju muškarci, uglavnom uspijela da sačuva žene od naleta sekularizacije, modernizacije i mijenjanja patrijarhalnog, plemenskog i tradicionanog identiteta albanske nacionalne zajednice. No, uprkos otporu koji je većina albanske populacije iskazivala prema emancipacijskim procesima, činjenica da su Albanci nakon 1945. imali predstavnike u lokalnim, republičkim i saveznim organima vlasti, da su masovno participirali u obnovi i izgradnji zemlje, zapošljavali se u državnim preduzećima i masovno pohađali prosvjetne institucije, govori da je totalitarni sistem kod Albanaca postepeno slamao tradicionalne i patrijarhalne svjetonazore, sve više ih sekularizovao i nametao savremeni identitet koji sa kulturom plemenskih zajednica nije imao dodirnih tačaka. Istina, ne bez negodovanja i otpora dijela albanske populacije. U poslijeratnom periodu albanska nacionalna zajednica u Crnoj Gori dala je značajan doprinos ekonomskom razvoju zemlje. Kao i većina stanovništva Crne Gore, nastanjeni na ruralnom terenu pogodnom za uzgoj brojnih poljoprivrednih kultura i razvoj stočastva, Albanci u Crnoj Gori dali su značajan doprinos u proizvodnji industrijskog bilja (duvan, pamuk), voćarstvu, stočarstvu … Štaviše, u proizvodnji inudstrijskog bilja, Albanci iz južnih krajeva Crne Gore bili su na federanom nivou prepoznatljivi kao uzgajivači koji proizvode najbolju duvan u Jugoslaviji. Ali, zbog ambicioznih kvoti za ispunjenje Plana i niskih otkupnih cijena, izuzev industrijskog bilja, proizvodnja poljoprivrednih kultura nije uspjela da premaši predrtani nivo, što je bio cilj vlasti. U procesu stvaranju novog, sekularnog identiteta, indoktrinacije i integracije albanske populacije sa ostalim nacionalnim zajednicama, otvaranje škola sa nastavom na albanskom jeziku, kao srž kulturne politike koju je nova vlast vodila prema nacionalnim manjinama, važnu ulogu imao je sistem obrazovanja. Zato je vlast nakon oslobođenja za kratko vrijeme gotovo u svim krajevima Crne Gore nastanjenim Albancima otvorila škole sa nastavom na albanskom jeziku, čime je pokazala da uvažava njihovu etničku, kulturološku i lingvističku osobenost. Iako se zbog velikog udjela analfabetske populcije (oko 90%), nedostatka kvalifikovanog nastavnog kadra i otpora dijela stanovništva, rad škola na albanskom jeziku odvijao uz dosta problema, imajući u vidu u njihov značaj u procesu indokrtinacije i vaspitanja mladih naraštaja u socijalističkom dugu, vlast je ubraznim obrazovanjem na kursevima u Crnoj Gori i učiteljskim školama na Kosmetu, od pretežno nekvalifikovanog ali uglavnom ideološki podobnog nastavnog kadra, nakon rata stvarala stručni kadar za rad u školstvu. Uporedo ubjeđivanjem i povremenim sankionisanjem roditelja koji su odbijali da šalju djecu u školu, primorala je nakon rata većinu roditelja albanske nacionalnosti da obrazuju djecu. Uz proces opismenjavanja radnosposobne populacije, koji je uglavnom okončan početkom pedestih godina 20. vijeka, otvaranja institucija kulture i formiranja albanskih kulturno-umjetničkih i prosvjetnih društava, to je bio najveći emancipatorski podvig vlasti u prvoj deceniji socijalističke uprave, koji će dugoročno iz korijena promijeniti karakter, način života i svjetonazore nekada socijalno dezintegirsane, tradicionalne i patrijarhlane albanske nacionalne zajednice i od nje stvoriti aktivnog učesnika društvenih procesa.
Abstract:	In this part of the Balkan Peninsula, Albanians have lived for centuries. They became Montenegrin subjects only after the Berlin Congress in 1878, at which Montenegro was territorially expanded and formally received international recognition of state independence. In addition to territorial expansion, after 1878, Montenegro also received about 10% of non-Orthodox subjects of Slavic and Albanian ethnic origin. Thus, after the Berlin Congress, Montenegro turned from a homogeneous country into a heterogeneous country in terms of nationality and religion. Albanians made up about 5% of the total population of Montenegro, and they lived predominantly in the rural areas of the Ulcinj, Bar and Podgorica regions, where they engaged in agriculture and animal husbandry. The only urban center where Albanians lived was the city of Ulcinj. The state government in independent Montenegro pursued a mostly tolerant policy towards Albanians, respecting their ethnic and religious distinctiveness and socially closed, patriarchal way of life, deeply imbued with tradition and strong tribal consciousness and culture. As a consequence of the tolerant attitude of the state government towards the Albanian national community, Albanians in Montenegro lived on the margins of social processes for decades, and due to strong resistance to education of young generation, they were practically without national intelligence and with a particularly high proportion of the illiterate population. In the areas where they were dominantly represented, Albanians exercised local authority in the independent Montenegrin state, while in ethnically and religiously mixed areas, they were equally represented in local government bodies with members of other national and religious communities. As in other Montenegrin areas, the condition for entrusting them to participate in local self-government bodies, was unreserved loyalty to the state government. With the abolition of the state-legal subjectivity of Montenegro and the creation of the Yugoslav state in 1918, the position of Albanians in the new state was unenviable. Albanians were subjected to gross discrimination, exploitation and inappropriate assimilation. Educational institutions in the Albanian regions of Montenegro were very rare, teaching in schools was conducted in Serbian language, and there were practically no cultural institutions. However, despite the fact that they opened a small number of educational institutions in Albanian regions, the interwar Yugoslav regimes, tolerated Albanians not educating the young generation, for political reasons and as a result the number of literate population was still negligible, and the participation of Albanians in government bodies, social and public life, was minor. In accordance with the decision made at the Second Session of the AVNOJ in 1943, which said that "national minorities in Yugoslavia will be provided with all national rights", with the arrival of the Communists in Yugoslavia in 1945, the position of the Albanian national community began to change drastically. In an effort to include Albanians in the political, social and public life of the country and integrate them with other national communities, after the war, the Communist Party created party organizations in all areas inhabited by the Albanian population in Montenegro. They opened schools where classes were taught in the Albanian language, cultural institutions, conducted mass literacy of the working-age population, invested in economic and economic development of Albanian regions... Despite the fact that they massively supported the new government, Albanians in Montenegro were extremely distrustful of the Communist Party, which, according to some claims, they perceived as a continuation of the Serbian government due to the dominance of members of the Orthodox religion and the totalitarian character of the new regime. Therefore, in addition to numerous other factors, this should surely be one of the reasons why the share of Albanians among the membership of the Communist Party during the first decade of socialist governance was extremely low. Although with time it managed to establish party organizations in all areas of Montenegro that were inhabited by Albanians, due to the young, small and inexperienced party membership, complex historical heritage, social isolation and a peculiar way of life that irresistibly reminded of past centuries, in the work of party organizations in Albanian areas there were many problems. Party discipline among communists was generally weak, task execution was carried out slowly, vanity and conflicts among party members were a common phenomenon, the influence of religion on communists was great, and mass party organizations were quite inactive and without a major foothold among the population. There were practically no women among the party membership for years after the war, which meant that despite the strong party agitation, the patriarchal and traditional Albanian family ruled mostly by men managed to protect women from the bursts of secularization, modernization and changing the patriarchal, tribal and traditional identity of the Albanian national community. However, despite the resistance expressed by the majority of the Albanian population towards the emancipation processes, the fact that after 1945 the Albanians had representatives in local, republican and federal authorities, that they massively participated in the reconstruction of the country, that they were employed in public enterprises and massively attended educational institutions, says that the totalitarian system among Albanians gradually crushed traditional and patriarchal worldviews, secularized them more and more and imposed a modern identity that had no points of contact with the culture of tribal communities. True, not without resentment and resistance from part of the Albanian population. In the post-war period, the Albanian national community in Montenegro made a significant contribution to the economic development of the country. Given that after the reconstruction of the country, following the example of the Soviet Union, in the spring of 1947, the transition was made to a directive, planned development of the economy, which was supposed to speed up the process of industrialization. Like the majority of the population of Montenegro, settled on rural terrain suitable for the cultivation of numerous agricultural crops and the development of livestock, Albanians in Montenegro made a significant contribution to the production of industrial plants (tobacco, cotton), fruit growing, fishing, animal husbandry... Furthermore, in the production of industrial herbs, Albanians from the southern regions of Montenegro were recognizable at the federal level as growers who produce the best tobacco in Yugoslavia. But, due to ambitious quotas for the fulfillment of the Plan and low purchase prices, except for industrial plants, the production of agricultural crops failed to exceed the pre-war level, which was the government's goal. In the process of creating a new, secular identity, indoctrination and integration of the Albanian population with other national communities, the opening of schools with instruction in the Albanian language, as the core of the cultural policy that the new government led towards national minorities, the education system played an important role. That's why, after the liberation, the government opened schools with classes in Albanian language in almost all parts of Montenegro inhabited by Albanians for a short time, thus showing that it respects their ethnic, cultural and linguistic uniqueness. Although due to the large share of the illiterate population (about 90%), the lack of qualified teaching staff and the resistance of part of the population, the work of schools in the Albanian language was presented with a lot of problems, bearing in mind their importance in the process of indoctrination and education of the young generation in the socialist debt, the government created after the war professional staff to work in education, through accelerated education at courses in Montenegro and teacher schools in Kosovo and Metohija, from mostly unqualified but mostly ideologically suitable teaching staff. In addition to persuading and occasionally punishing parents who refused to send their children to school, the government forced most Albanian parents to educate their children after the war. Along with the process of literacy of the working age population, which was mostly completed at the beginning of the 1950s, the opening of cultural institutions and the formation of Albanian cultural-artistic and educational societies, it was the greatest emancipatory feat of the authorities in the first decade of the socialist administration, which in the long term will fundamentally change the character, the way of life and worldviews of the once socially disintegrated, traditional and patriarchal Albanian national community and will make it an active participant in social processes.
Authors Key words:	Albanci, Crna Gora, modernizacija, identitet, socijalizam, totalitarizam
Authors Key words:	Albaninas, Montenegro, modernization, identity, socialism, totalitarism
Language:	Serbian

Abstract:

U ovom dijelu Balkanskog poluostrva Albanci su živjeli vjekovima. Crnogorski podanici postali tek nakon Berlinskog kongresa 1878. godine, na kome je Crna Gora teritorijalno proširena i formalno dobila međunarodno priznanje državne nezavisnosti. Pored teritorijalnog proširenja, Crna Gora je nakon 1878. godine dobila i oko 10% nepravoslavnih podanika, slovenskog i albanskog etničkog porijekla. Tako je od homogene, nakon Berlinskog kongresa, Crna Gora u nacionalnom i vjerskom pogledu postala heterogena država. U ukupnoj populaciji Crne Gore Albanaca je bilo oko 5%, a živjeli su pretežno na ruralnom terenu ulicinjskog, barskog i podgoričkog kraja, gdje su se bavili poljoprivredom i stočarstvom. Jedino urbano središte u kojem su živjeli Albanci bio je grad Ulcinj. Državna vlast u nezavisnoj Crnoj Gori prema Albancima je vodila uglavnom tolerantnu politiku, uvažavajući njihovu etničku i vjersku osobenost, socijalno zatvoren, patrijarhalan način života, duboko prožet tradicijom i snažnom plemenskom sviješću i plemenskom kulturom. Kao posljedica tolerantnog odnosa državne vlasti prema albanskoj nacionalnoj zajednici, Albanci u Crnoj Gori decenijama su živjeli na marginama društvenih procesa, a zbog snažnog otpora prema obrazovanju mladih naraštaja, praktično su bili bez nacionalne inteligencije i sa izrazito visokim udjelom nepismene populacije. U sredinama u kojima su bili dominantno zastupljeni, Albanci su u nezavisnoj crnogorskoj državi vršili lokalnu vlast, dok su u nacionalno i vjerski mješovitim sredinama, u organima lokalne vlasti bili ravnopravno zastupljeni sa pripadnicima ostalih nacionalnih i vjerskih zajednica. Kao i u drugim crnogorskim sredinama, uslov da im se povjeri da participiraju u lokalnim organima, bila je bezrezervna odanost državnoj vlasti. Ukidanjem državno-pravnog subjektiviteta Crne Gore i stvaranjem jugoslovenske države 1918. godine, položaj Albanaca u novoj državi bio je nezavidan. Albanci su bili izloženi gruboj diskriminaciji, eksploataciji i neprimjerenoj asimilaciji. Prosvjetne institucije u albanskim krajevima Crne Gore su bile veoma rijetke, nastava u školama se izvodila na srpskom jeziku, a institucija kulture praktično nije bilo. No, uprkos činjenici da su u albanskim krajevima otvorili neveliki broj prosvjetnih institucija, međuratni jugoslovenski režimi iz političkih razloga tolerisali su Albancima da ne obrazuju mlade naraštaje, usljed čega je broj pismene populacije i dalje bio zanemarljiv, a participacija Albanaca u organima vlasti, društvenom i javnom životu, minorna. U skladu sa odlukom donijetom na Drugom zasijednju AVNOJ-a 1943. godine, da će se ,,nacionalnim manjinama u Jugoslaviji obezbediti sva nacionalna prava“, dolaskom komunista na vlast u Jugoslaviji 1945. godine položaj albanske nacionalne zajednice počinje drastično da se mijenja. U nastojanju da Albance uključe u politički, društveni i javni život zemlje i integrišu ih sa ostalim nacionalnim zajednicama, Komunistička partija nakon rata u svim krajevima nastanjenim albanskim stanovništvom u Crnoj Gori stvara partijske organizacije, otvara škole sa nastavom na albanskom jeziku, institucije kulture, vrši masovno opismenjavanje radnosposbnog stanovništva, ulaže u privredni i ekonomski razvoj albanskih krajeva… Uprkos činjenici da su masovno podržali novu vlast, Albanci u Crnoj Gori su bili izrazito nepovjerljivi prema Komunističkoj partiji, koju su, prema nekim tvrdnjama, zbog dominacije članstva pravoslavne vjeroispovjesti i totalitarnog karaktera novog režima, percipirali kao nastavak srpske vlasti. Stoga, pored brojnih drugih, u tome zasigurno treba tražiti jedan od razloga što je udio Albanaca tokom prve decenije socijalističke vlasti među članstvom Komunističke partije bio izrazito nizak. Iako je vremenom uspjela da osnuje partijske organizacije u svim krajevima Crne Gore nastanjenim Albancima, zbog mladog, malobrojnog i neiskusnog partijskog članstva, kompleksnog istorijskog nasljeđa, socijalne zatvorenosti i osobenog načina života koji je neodoljivo podsjećao na minule vjekove, u radu partijskih organizacija u albanskim krajevima bilo je mnogo problema. Partijska disciplina među komunistima uglavnom je bila slaba, izvršavanje zadatka se sprovodilo sporo, sujeta i sukobi među partijskim članstvom bili su uobičajena pojava, uticaj religije na komuniste veliki, a masovne partijske organizacije prilično neaktivne i bez većeg uporišta među stanovništvom. Među partijskim članstvom žena praktično nije bilo godinama nakon rata, što govori da je uprkos snažnoj partijskoj agitaciji, partijarhalna i tradicionalna albanska porodica kojom upravljaju muškarci, uglavnom uspijela da sačuva žene od naleta sekularizacije, modernizacije i mijenjanja patrijarhalnog, plemenskog i tradicionanog identiteta albanske nacionalne zajednice. No, uprkos otporu koji je većina albanske populacije iskazivala prema emancipacijskim procesima, činjenica da su Albanci nakon 1945. imali predstavnike u lokalnim, republičkim i saveznim organima vlasti, da su masovno participirali u obnovi i izgradnji zemlje, zapošljavali se u državnim preduzećima i masovno pohađali prosvjetne institucije, govori da je totalitarni sistem kod Albanaca postepeno slamao tradicionalne i patrijarhalne svjetonazore, sve više ih sekularizovao i nametao savremeni identitet koji sa kulturom plemenskih zajednica nije imao dodirnih tačaka. Istina, ne bez negodovanja i otpora dijela albanske populacije. U poslijeratnom periodu albanska nacionalna zajednica u Crnoj Gori dala je značajan doprinos ekonomskom razvoju zemlje. Kao i većina stanovništva Crne Gore, nastanjeni na ruralnom terenu pogodnom za uzgoj brojnih poljoprivrednih kultura i razvoj stočastva, Albanci u Crnoj Gori dali su značajan doprinos u proizvodnji industrijskog bilja (duvan, pamuk), voćarstvu, stočarstvu … Štaviše, u proizvodnji inudstrijskog bilja, Albanci iz južnih krajeva Crne Gore bili su na federanom nivou prepoznatljivi kao uzgajivači koji proizvode najbolju duvan u Jugoslaviji. Ali, zbog ambicioznih kvoti za ispunjenje Plana i niskih otkupnih cijena, izuzev industrijskog bilja, proizvodnja poljoprivrednih kultura nije uspjela da premaši predrtani nivo, što je bio cilj vlasti. U procesu stvaranju novog, sekularnog identiteta, indoktrinacije i integracije albanske populacije sa ostalim nacionalnim zajednicama, otvaranje škola sa nastavom na albanskom jeziku, kao srž kulturne politike koju je nova vlast vodila prema nacionalnim manjinama, važnu ulogu imao je sistem obrazovanja. Zato je vlast nakon oslobođenja za kratko vrijeme gotovo u svim krajevima Crne Gore nastanjenim Albancima otvorila škole sa nastavom na albanskom jeziku, čime je pokazala da uvažava njihovu etničku, kulturološku i lingvističku osobenost. Iako se zbog velikog udjela analfabetske populcije (oko 90%), nedostatka kvalifikovanog nastavnog kadra i otpora dijela stanovništva, rad škola na albanskom jeziku odvijao uz dosta problema, imajući u vidu u njihov značaj u procesu indokrtinacije i vaspitanja mladih naraštaja u socijalističkom dugu, vlast je ubraznim obrazovanjem na kursevima u Crnoj Gori i učiteljskim školama na Kosmetu, od pretežno nekvalifikovanog ali uglavnom ideološki podobnog nastavnog kadra, nakon rata stvarala stručni kadar za rad u školstvu. Uporedo ubjeđivanjem i povremenim sankionisanjem roditelja koji su odbijali da šalju djecu u školu, primorala je nakon rata većinu roditelja albanske nacionalnosti da obrazuju djecu. Uz proces opismenjavanja radnosposobne populacije, koji je uglavnom okončan početkom pedestih godina 20. vijeka, otvaranja institucija kulture i formiranja albanskih kulturno-umjetničkih i prosvjetnih društava, to je bio najveći emancipatorski podvig vlasti u prvoj deceniji socijalističke uprave, koji će dugoročno iz korijena promijeniti karakter, način života i svjetonazore nekada socijalno dezintegirsane, tradicionalne i patrijarhlane albanske nacionalne zajednice i od nje stvoriti aktivnog učesnika društvenih procesa.